19 listopada 2014 roku od godziny 9.00 do 14.00 odbył się kolejny wykład dra Jana Malasta z Czech w ramach projektu VUSG. Jego wykład dotyczył m.in. funkcjonowania administracji i jej rozwoju na przestrzeni lat; działania władz, analizy przeprowadzanych reform. Zwrócił uwagę na Konstytucja Republiki Czeskiej z 1992 r., ustanowiła ona dwuszczeblowy samorząd lokalny reprezentowany przez gminy, które są podstawowymi jednostkami samorządu terytorialnego oraz kraje (odpowiednik polskich regionów). Jednostki samorządu terytorialnego są terytorialnymi społecznościami obywateli, które mają prawo do samorządu.

Czeski samorząd charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem: w roku 1989 były 4104 gminy (gmina jest podstawową jednostką samorządu w Republice Czeskiej), a obecnie w Czechach i Morawach istnieje 6258 gmin. Gmina jest zawsze częścią składową jednostki samorządu terytorialnego wyższego szczebla.
24 czeskie miasta: Brno, Cieplice, Chomutov, Frydek-Mistek, Czeskie Budziejowice, Děčín, Hawierzów, Hradec Králové, Igława, Karlowe Wary, Karwina, Kladno, Liberec, Mladá Boleslav, Most, Ołomuniec, Opawa, Ostrawa, Pardubice, Pilzno, Praga (de facto), Przerów, Uście nad Łabą i Zlin to miasta statutarne, których administracja zorganizowana jest według lokalnego prawa zawartego w statucie miejskim.

Tak duże rozdrobnienie samorządu terytorialnego ma niekorzystny wpływ na prawidłowe wykonywanie obowiązków przez samorządy, dlatego też łączy się małe gminy o liczbie ludności mniejszej niż 3 tys. mieszkańców.

Od 2003 roku nie ma w Czechach powiatów, chociaż podział na powiaty zachowały sądy, státní zastupitelství (odpowiednik prokurator), policja i niektóre inne urzędy państwowe. Został również zachowany dla celów statystycznych.

Kraje, czyli regiony
Na terenie Republiki Czeskiej istnieje czternaście wyższych jednostek samorządu terytorialnego – trzynaście krajów i Miasto Stołeczne Praga. Nie pokrywa się on z podziałem administracji rządowej i sądowej na siedem województw (oraz miasto Praga), pochodzącym jeszcze z 1960 roku.
Mimo że konstytucja z 1992 roku umożliwiała utworzenie samorządu na poziomie regionalnym, jego powstanie ciągle odkładano. Rządy czeskie zdawały sobie jednak sprawę z tego, że regiony muszą powstać, jeśli Czechy mają wejść do Unii Europejskiej, ale dopiero w 2000 roku poziom regionalny stał się faktem. Tworzyć lub znosić wyższy szczebel samorządu terytorialnego można w Czechach tylko ustawą konstytucyjną.

Kompetencje gmin
W kompetencjach gminy leżą w szczególności: zarządzanie budżetem gminnym, rozwój lokalny, straż miejska, dystrybucja wody, odnowa budynków, rolnictwo, szkolnictwo podstawowe, mieszkalnictwo, pomoc społeczna, planowanie miejskie.

Obowiązuje zasada domniemania kompetencji na rzecz gminy. Oznacza to, że gmina ma prawo podejmowania wszystkich rozstrzygnięć niezastrzeżonych dla organu przedstawicielskiego wyższego szczebla.

Gminy z rozszerzonymi uprawnieniami to gminy o rozszerzonym zakresie kompetencji (czasem nazywane gminami III stopnia). Urzędy takich gmin pośredniczą między urzędami krajowymi, a urzędami gmin zwykłych (nazywanymi gminami I stopnia). Urzędy gminne w gminach o rozszerzonym zakresie kompetencji funkcjonują zwykle nie tylko dla własnej gminy, ale i dla okolicznych tworząc jej obwód.

Gminy z gminnym urzędem nadzoru, to gminy, w których funkcjonują urzędy gminne podejmujące decyzje w pierwszej instancji prawa administracyjnego przewidzianych dla osób fizycznych i prawnych, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Z reguły urzędy te pełnią tę rolę nie tylko dla gminy, w której się znajdują (nazywanymi gminami II stopnia), ale i dla okolicznych tworząc jej obwód, częstokroć pokrywający się z obwodami gmin z rozszerzonymi uprawnieniami.
Wyjątkowa rola w systemie samorządowym Czech przypada tzw. miastom ze statusem specjalnym – obecnie jest ich 13 (Brno, Ostrawa, Pilzno, Ołomuniec, Opawa, Czeskie Budziejowice, Karlowe Vary, Usti nad Labem, Liberec, Hradec Kralowe, Pardubice, Zlin i Havirow). Otrzymały one rozszerzone kompetencje powierzone w związku z ich rozmiarami, znaczeniem gospodarczym, społecznym i kulturalnym dla regionów, w których się znajdują.

Kompetencje krajów (regionów)
Samorząd regionalny jest odpowiedzialny za: szkolnictwo średnie, sieć dróg, pomoc społeczną, środowisko, transport publiczny, rozwój i zdrowie regionalne.
Kompetencje regionu to także kontrola budżetów i subsydia udzielane gminom, może również proponować projekty ustaw.

Organy samorządowe
Samorząd terytorialny jest niezależną korporacją publicznoprawną, administrowaną przez organ przedstawicielski

Jednostki samorządu administrowane są przez organy przedstawicielskie, wybierane w tajnym głosowaniu w wyborach powszechnych, równych i bezpośrednich na czteroletnią kadencję. Prawo wyboru posiadają osoby fizyczne, pełnoletnie, mające stałe miejsce zamieszkania na terenie gminy.

Kompetencje organów przedstawicielskich mogą być określone tylko ustawą.

Organ przedstawicielski gminy decyduje w sprawach samorządu, o ile nie są one ustawą przekazane organowi przedstawicielskiemu jednostki samorządu terytorialnego wyższego szczebla.
Organy przedstawicielskie mogą w granicach swych kompetencji wydawać powszechnie obowiązujące zarządzenia.

Wykonywanie administracji państwowej można powierzyć organom samorządu tylko na podstawie ustawy.

Organy władzy w gminie: przedstawicielstwo gminne (organ uchwałodawczy oraz rada (organ wykonawczy).

Liczba radnych od 5 do 55, uzależniona jest od liczby mieszkańców

Przedstawicielstwo gminne obraduje, co najmniej 1 na kwartał, a uprawnienie do jego zwoływania ma
starosta, (który jest wybierany wraz z zastępcą na pierwszym posiedzeniu gminnego przedstawicielstwa).

Organami regionu są: zgromadzenie regionalne (komitet regionalny na czele z przewodniczącym) oraz rada (organ wykonawczy na czele z przewodniczym – hejtmanem).

Nadzór nad działalnością samorządów
Konstytucja zastrzega, że jakakolwiek ingerencja ze strony państwa w działalność samorządu jest możliwa tylko w sytuacji, gdy wymaga tego ochrona prawa, i tylko w sposób określony ustawą.
Nadzór nad samorządem odbywa się w ramach zewnętrznej administracji publicznej. Obejmuje przede wszystkim kontrolę nad czynnościami administracyjnymi, nad przestrzeganiem prawa, nad finansami i gospodarką. Wyróżnia się dwa rodzaje nadzoru: w zakresie zadań własnych samorządów oraz nadzór nad wykonywaniem zadań zleconych.

Przygotowały :
studentki II roku AMiU
Patrycja Lewandowska,
Aleksandra Zychowicz
i Dominika Dereń.